KENTLERiMiZ KiMLiKSiZ

YUNUS BUDAKTAŞCumhurbaşkanı Erdoğan, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Cumhurbaşkanlığı Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi´nde düzenlenen Şehircilik Şurası´nda konuşarak yapılaşma konusunda sert eleştirilerde bulunmuş, tarihi ve kültürel geçmişten ilham alınmasını istemişti. Erdoğan, konuşmasında çarpık yapılaşmanın sonra ermesi konusunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile hükümetin kararlı bir adım atması gerektiğini söyledi.Cumhurbaşkanı Erdoğan´ın açıklamaları bu yöndeyken kültür ve tarih kenti olan Sivas´ta yapılaşmanın nasıl geliştiğini araştırdık. Alanında uzman mimar, sanat tarihçi ve şehir plancılarıyla yaptığımız görüşmelerde Sivas için ortaya çıkan en büyük sorun "Kent Kimliği". Uzmanlar Sivas´ta çarpık kentleşme ve kontrolsüz binalaşma sebebiyle kentin tarihi ve kültürel kimliğinden uzaklaşarak bir kimlik problemi yaşadığı görüşünde.Uzmanlara göre kentlerin bir kimliği var. Tarihi süreç içersinde kentler hep bir kimlik kazanmış ve bu kimlik çerçevesinde şekillenmiş. Selçuk çağında, Osmanlı çağında ya da onların öncesinde? Anadolu kentlerine bakıldığı zaman bu kent kimliğini organize eden tarihsel bir durumun varlığı görülür. Kent kimliği konusunda çalışan uzmanlar, 20. yüzyılın başından itibaren modernizm hareketiyle birlikte bir çatışma ortamına girildiği görüşünde. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şehircilik şurasında şehirlerin maneviyata sahip olan kavramlar olduğunu ifade ederek, şehir insanı insan yapar, insanda şehri şehir yapar dedi. Temel parametre aslında budur. Modernizmle birlikte modern kayakların kullanımı ve şehrin içerisinde bunların yansıması görülür. 20. yüzyıldan beri bu tartışmaların sürekli yaşandığı görülür. 20. yy başında Mimar Kemalettin ve Vedat Tek gibi mimarlar 1. Milli Mimarlık Akımı denilen dönemdeki çabaları ile bir mimari mirasın yaşatılması konusunda tartışmalara yol açmış ve geleneksel mimarinin sürdürülebilmesi için çaba sarfetmiştir. 2. Milli Mimarlık Döneminde de Sedat Hakkı Eldem aynı mücadeleyi sürdürerek, yeni mimarinin geleneksel Türk evinin esintisi taşıması gerektiği görüşünü savunmuş. Mimari söz konusu olduğunda geleneksel bir anlayış ortaya çıkar. Tabi ki rahmetli Turgut Canseveri´de unutmamak lazım. Ağa Han Mimarlık ödüllü Türk mimarlığının duayeni, ömrünü mimari mirasın doğru yorumlanması konusundaki çabalarıyla geçirmiş, İslam inancının teşekkül ettirdiği mimaride insan ölçeğindeki estetik nizamı derinliğine etüt eden mimarımızın çabası maalesef çok iyi anlaşılamadı. Dahası yeni kuşak mimarlar bu vazifeyi Cansever´in çizdiği rotada geliştiremedi. Mimari de insaflı ve israflı olmanın kadim bir mimari kültürün temel taşları olduğunu açıkça miras bırakan bu önemli şahsiyeti bugünlerde tekrar okuma anlama yoluna gidebiliriz.Evet nasıl ki insanın bir karakteri dolayısıyla toplumların karakteri olduğu gibi şehrin de bir karakteri var. Ayrıca diğer yandan bir de modernizmin dayattığı unsurlar mevcut. Şehri şehir yapan değerler modernizmle beraber askıya alınmıştır. Modernizmle birlikte oluşan teknolojik girdiler, tedbir alınmaması sebebiyle stoklanmış geleneksel şehir karakterinin bozulmasına neden olmuştur. Standartların aslında şehrin kimliğini yok ettiğini söylemek mümkün. O zaman şehre özgü bir düşünme biçimi olması lazım. Şehir kimliğinin yaşatılması açısından bir düşünce biçiminin var olması önem arzeder. Yani Sivas Sivas gibi olmalı, Kayseri Kayseri gibi olmalı, İzmir İzmir gibi olmalı. Ya da bunların içersinde bir kent çeperinin veya tarihi kent dokusundan bir parçanın korunarak sürekliliğinin sağlanması lazım. Edebiyatçılar, sosyologlar, felsefeciler, herkes kent ve şehir kimliği hakkında konuşuyor ve şehirlerin kimlikli olmadığı söyleniyor. Peki, bu durumda yaklaşım önceliği ne olmalı? Şehirlerimiz, nasıl kimlikli hale getirebilir? Uzmanlara göre şehirleri kimliğe kavuşturmak için şehirlerin kimliklerini var eden unsurların iyi anlaşılması gerekiyor. Verilere göre Avrupa´nın en çok beton kullanan ülkelerinden bir tanesi Türkiye. Ama buna rağmen betonarmenin estetik bir biçimde kullanılmadığı görüşü hakim. O zaman iki soruyu cevaplamak gerekiyor. Birincisi şehir kimliğini nasıl koruyacağız ve muhafaza edeceğiz? İkincisi ise bunu yaparken hangi yöntemleri kullanacağız? ESTETİK KOMİSYONLARİŞLEVSEL HALE GETİRİLMELİUzmanlara göre şehirlerin mimari gelişimini denetleyen estetik komisyonların daha işlevsel hale gelmesi gerekiyor. Estetik komisyonlarının akademik ve profesyonel düzeyde ve aynı zamanda samimiyet ölçüsünde kullanılması lazım. Yerel yönetimlerinde şehir kimliği için dirayet göstermesi ve gerekli durumlarda teşvik edici ve ödüllendirici projeler geliştirmesi gerekiyor. Mesela Selçuklu kimliğini yansıtan en iyi bina ödülü, Osmanlı mirasını en iyi yansıtan bina ödülü gibi teşvik edici unsurlarla hem kent dokusuna uygun hem de tarihi kimliğe sahip binalaşma sağlanabilir. İnsanlarda ki kimlik algısını da değiştirmek lazım. Günümüzde yapılan modern binaların geçmişten iz taşıyor olması demek, modern cephe düzenlemeleriyle bu binaları Selçuklu ya ada Osmanlı izi taşıyan süsleme unsurlarıyla bezemek değildir. Bu imarlaşma ve kent kimliğinin kontrolü bağlamında ciddi bir estetik komisyon oluşturulmalıdır. Şehir kimliği tarif edilirken şehirde var olan eski eserler üzerinden tarif edilir. Sivas niye Selçuklu şehri? Çünkü Selçuklu döneminin en üst düzey yapıları ağırlıkta olduğu için böyle bir tarifte bulunuluyor. O zaman olaya şöyle bakmak gerekir "Bu yapılar bize bırakılan bir miras, bizde birilerine bırakacağız." Bunların restorasyonun da çok daha dikkatli olmak lazım. Restorasyon işleri sadece Vakıflar Müdürlüğünün kontrolünde olmamalı. Restorasyonları denetleyen daha üst düzey bir komisyon olmalı. Hem ihtiyacı kontrol etmeli hem de uygulamayı kontrol etmeli. Burada şunu da söyleyebiliriz Üniversitemizde Mimarlık Fakültemiz var ve orada bir Mimarlık Bölümümüz var. Akademik uzmanlıklarına göre bu bölümün fikirlerinden şehrimiz adına daha fazla yararlanılamaz mı acaba?BİR ŞEHRİN KÜLTÜREL KİMLİĞİ NASIL SÜREKLİ HALE GETİRİLİR?Bir şehrin kültürel kimliğini nasıl sürekli hale getirebiliriz bunun cevabını aramak gerekir. Tarihi mirasımızdan nasıl istifade edileceği yönünde seminerler düzenlenerek genç kuşaklara bu kültür aktarılmalı. Sivas bir Selçuklu şehri ise Selçuklu mimarisi nasıl yansımalı? Bu konuyu iyi kavramak gerekir. Biz Selçuklu mimarlığını kullanacaksak nasıl kullanmalıyız? Geldiğimiz noktada bu konu nasıl ele alınmalı?  Düzenlenen Şehircilik Şurası mimarlığın bu noktada ki önemini ortaya çıkardı. Bu konunun önemi anlaşılmalı. Tarihsel süzgeçte neler yapılmış, bu konulara nasıl eğinilmiş araştırmak gerekiyor. Sivas bir Selçuklu şehriyse bunun ana damarları ortaya konmalı. Nasıl bir Selçuklu mimarisinin Sivas´ı tanımlayacağı düşünülmelidir. Selçuklu mimarlığından nasıl yararlanılır sorusunun cevabı aranmalı. Özellikle yerel yönetimin ve kamu idaresinin organizesinde kurulacak estetik komisyonlar kent kimliğinin sürdürebilirliğinde oldukça önemli yapılardır. Bu komisyonların da tıkayıcı değil, yol gösterici, tanımlayıcı ve çözümleyici bir noktada olması lazım. Sadece tarihsel olarak değil kent estetiği denen bir şey olgu var. Kullanılan tabelalar, kentsel donatılar, aydınlatma araçları? Bunların da olabildiğince modern kent konforuna uygun olması lazım. Bunların denetlenebilir bir durumda olması lazım. Bununla beraber tarihi kent alanlarının dönüştürülmesinde ve iyileştirilmesinde daha profesyonel hareket edilmesi gerekiyor.SİVAS SELÇUKLU ŞEHRİ AMA?Sivas bir Selçuklu şehridir. Bundan kimsenin şüphesi yok. Ancak artık Selçuklu şehrinde değiliz. Ama bu mirasın öneminin farkındayız. Çok önemli Selçuklu eserleri var. Ama bunları saran ve sarmalayan çevrenin bunla temas ettiği alanlarla ilgili problemler var. Çirkin yapılaşmalar, Kontrolsüz imarlaşma hareketleri. Neden eskinin mimarisi güzeldi? Biz neden hala eskinin mimarisine değer veriyoruz. Çünkü eski mimaride insan odaklı yaklaşımlar vardı. Cumhurbaşkanı Erdoğan´ın ruhaniyet dediği şey aslında bu. Şehrin ruhaniyeti, mimari bir yapının ruhaniyeti, maneviyatı vardır. Uzmanlara göre insan ölçeğini kaybettiğimiz için şehirlerimiz bu halde. İnsan ölçeği yok. Artık yapılar araçlara göre ölçeklendiriliyor. Şifaiye Medresesi´nin, Buruci Medresesi´ni etrafında araçlar park ediliyor. Bunlar kent kimliğine zarar verir. Bu problemlerin çözüm kaynağı üretim sürecini kontrol etmektir. Bu mekanizma da estetik komisyonudur. Tarafsız, adil, iyi niyetli, çözüm üretici bir komisyon şart. Uzmanlara göre bir bina yapılırken tarihi yapıyla olan diyaloğu, tarihi çevreyle olan ilişkisi önem arzeder. Bazı şeyleri halletmek için geç kalınmış ancak bu saatten sonra ne yapılmalı ona bakmak lazım. Eski Sivas evlerine benzeyen evler yapmak tek çözüm değil, Selçuklu mimarisine öykünen binalar yapmakta tek çözüm değil. Yapılması gereken şey insan odaklı yaklaşımlar. Şehirlerin ticari ve rantsal odaklı değil insan odaklı gelişmesi lazım. Her şeyden öte kentsel dönüşüm yasalarının yeniden gözden geçirilmesi lazım.