Kovid-19 salgınına karşı domates

Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nin Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü'nde bilim insanları tarafından sürdürülen çalışmada, bağışıklığı güçlendiren ve enjeksiyonla yapılan aşıların domatesleri yiyen kişiler tarafından ağız yoluyla alınması hedefleniyor.

Olası salgın hastalık dönemlerinde bu yöntemin koruyuculuk sağlaması ve geniş kitlelere kolayca uygulanabilir bir aşı alternatifi sunması amaçlanıyor.

"Bitkiyi aşı olarak kullanmayı hedefliyoruz"

Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bayram Çevik, AA muhabirine, 20 yıldır görev yaptığını, fakültede birçok çalışma yürüttüklerini söyledi.

Bunlardan birinin de şu an üzerinde çalıştıkları domateste yenilebilir aşı üretimi olduğunu ifade eden Çevik, Kovid-19 salgınıyla birlikte yeni arayışlar ortaya çıktığını belirtti.

Domatesi aşı olarak kullanmaya odaklandıklarını dile getiren Çevik, "Diğer sektörlerde olduğu gibi yenilebilir bitkiler üzerinden de aşı geliştirme çalışmalarına başladık. Kovid-19 aşısında kullanılan proteini bitkiye gen aktarım teknikleriyle aktarıyoruz. Bitkinin bu proteini üretmesini sağlayarak, aşı olarak kullanmayı hedefliyoruz." dedi.

Bağışıklık yanıtı fareler üzerinde test edilecek

Çevik, Kovid proteinini üreten transgenik (Bir organizmanın genetik yapısına başka bir organizmadan alınan bir genin eklenmesiyle oluşturulan canlı) bitkiler elde ettiklerini belirterek, bu proteinlerin meyvede üretilip üretilmediğini incelediklerini kaydetti.

Bağışıklık yanıtının fareler üzerinde test edileceğini anlatan Çevik, "Domates yiyerek aşılanma çalışmasını çeşitli aşamalardan geçirerek, insan kullanımına uygun hale getirmeyi planlıyoruz." şeklinde konuştu.

Kovid-19 sürecinin sona ermesinin yeni pandemilerin yaşanmayacağı anlamına gelmediğine dikkati çeken Çevik, olası salgınlara karşı hazırlıklı olunması gerektiğini dile getirdi.

Geliştirilen platformun düşük maliyetli, saklama gerektirmeyen ve tıbbi ekipman ihtiyacını azaltan bir yöntem sunduğunu anlatan Çevik, "Bu platform sayesinde gelecekte yaşanabilecek salgınlar için ve halihazırda yurt dışından temin edilen hepatit gibi bazı aşıların yerine yerli yenilebilir aşılar üretmeyi amaçlıyoruz." ifadelerini kullandı.

"Domates tüketerek aşılama hedefliyoruz"

Projeyle insanların domates tüketerek aşılanmasının hedeflendiği, domateste üretilecek protein miktarı ve tüketim dozunun ilerleyen çalışmalarla belirleneceği bilgisini paylaşan Çevik, "İlk bitkilerimizi 2022 yılında Çin'den çıkan SARS CoV-2 Wu varyantıyla ürettik. Omicron varyantı çıkınca 2022'de Omicron varyantlarının Spike proteininin RBD ve S1 bölgelerini üretmek için çalışmaya başladık. TÜBİTAK projemiz 2023 yılında desteklenmeye başladı." şeklinde konuştu.

Şu ana kadar S1 ve RBD bölgelerini içeren domates bitkilerinin geliştirildiğini aktaran Çevik, şunları kaydetti:

"Yaza kadar domates meyvesi üretmeyi, güz döneminde de fare deneylerini yaparak 2026 sonu 2027 yılı ilk üç ayında projeyi tamamlayacağız. Proje ekibinde ISUBU Ziraat Fakültesinden Prof. Bayram Çevik, Prof. Dr. Mehtap Şahin Çevik ve Fatma Sarıkaya, Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesinden Prof. Dr. Duygu Kumbul araştırmacı ve Prof. Dr. Mümtaz Cem Şirin ise danışman olarak görev alıyor."

Ağız yoluyla alınan aşıların mukozal bağışıklığı uyardığının bilindiğini ifade eden Çevik, dünyada sprey ve yenilebilir aşılar üzerine çalışmalar yapıldığını, Türkiye'de ise domateste yenilebilir aşı konusunda ilk kez kendi ekiplerinin çalışma yürüttüğünü sözlerine ekledi.