Hıdırellez, Orta Asya'dan Ortadoğu'ya, Anadolu'dan Balkanlar'a kadar geniş bir coğrafyada kutlanan mevsimlik bir bayramdır. Hızır ve İlyas isimlerinin birleşmesiyle oluşan bu terim, bu iki peygamberin yeryüzünde buluştukları gün olarak kabul edilir.
Gregoryen takvimine göre her yıl 6 Mayıs'ta (eski Rumi takvime göre 23 Nisan) kutlanan Hıdırellez, Hızır Günleri olarak adlandırılan yaz mevsiminin başlangıcını işaret eder. 6 Mayıs'tan 7 Kasım'a kadar olan süre Hızır Günleri (yaz), 8 Kasım'dan 5 Mayıs'a kadar olan süre ise Kasım Günleri (kış) olarak adlandırılır.
Hıdırellez'in kökeni hakkında çeşitli teoriler bulunuyor. Kimi kaynaklar bunun Orta Asya Türk kültürüne ait olduğunu, kimileri ise Mezopotamya, Anadolu ve Ortadoğu kültürlerinin bir sentezi olduğunu savunuyor.
2017 yılında UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne alınan Hıdırellez, doğanın uyanışını ve bereketi simgeliyor.
Hıdırellez'de Yapılması Gerekenler
Hıdırellez, sadece bir takvim olayı değil, aynı zamanda zengin ritüelleri olan bir kültürel mirastır. İşte Hıdırellez'de uygulanan başlıca gelenekler:
1. Dilek Dileme Ritüelleri
Hıdırellez'in en bilinen geleneği, dileklerin gül ağacına asılmasıdır. 5 Mayıs akşamı bir kağıda çizilen veya yazılan dilekler, gül ağacının dalına asılır. Sabah gün doğmadan bu kağıtlar alınarak suya atılır.
Gül ağacı bulunmayan yerlerde bu ritüel için saksı bitkileri veya herhangi bir yeşil dal kullanılabilir.
Bazı bölgelerde ise dilekler taşlarla şekillendirilir veya toprağa gömülür. Akan suya (dere, nehir, deniz) dilek bırakmak da yaygın bir uygulamadır.
2. Ateş Üzerinden Atlama
Hıdırellez kutlamalarının vazgeçilmez unsurlarından biri de ateş yakıp üzerinden atlamaktır. Dört yol ağzında yakılan bu ateşin üzerinden üç kez atlanır. Bu ritüelin, kış boyunca biriken negatif enerjiyi temizlediğine ve hastalıklardan koruduğuna inanılır.
3. Bereket İçin Kapıları Açık Bırakma
Hızır'ın elinin değdiği şeylerin bereketleneceği inancıyla, Hıdırellez gecesi yiyecek kaplarının, ambarların ve para keselerinin ağzı açık bırakılır. Ev, araba veya bağ-bahçe isteyenler küçük modeller yaparak Hızır'ın yardımını dilerler.
4. Beyaz Kıyafetler ve Doğaya Çıkma
Hıdırellez sabahı gün doğmadan beyaz kıyafetler giyilerek yeşillik alanlara çıkılır. Hızır'ın gezdiğine inanılan bu yerlerde çiçek toplanır, eğlenceler düzenlenir. Toplanan çiçekler kaynatılıp içilirse şifa vereceğine inanılır.
5. Özel Yemekler ve Kuzu Kesme
Hıdırellez'de "Hızır Hakkı" için kuzu kesilir ve yenir. Baharın ilk kuzusunun bedene canlılık vereceğine inanılır. Ayrıca mantarlı Hıdırellez çorbası, yaprak sarması ve kabak çiçeği dolması gibi özel yemekler hazırlanır.
6. Baht Açma Törenleri
Özellikle bekar genç kızların katıldığı bu törende, su dolu bir çömleğe yüzük, küpe gibi eşyalar konur ve gül ağacının dibine bırakılır. Ertesi gün maniler eşliğinde çömlek açılarak gelecekle ilgili yorumlar yapılır.
7. Temizlik ve Hazırlık
Hıdırellez'den önce evler baştan başa temizlenir, yeni kıyafetler hazırlanır. Temiz olmayan evlere Hızır'ın uğramayacağına inanılır. Ancak Hıdırellez günü temizlik yapılmaz, çamaşır yıkanmaz, dikiş dikilmez.
Hıdırellez'de Yapılmaması Gerekenler
Hıdırellez günü bazı işlerin yapılmaması gerektiğine inanılır:
-
Ev temizliği yapılmaz
-
Çamaşır yıkanmaz
-
Dikiş dikilmez
-
Ağaç kesilmez
-
Tarla sürülmez
Hıdırellez'in Anlamı ve Önemi
Hıdırellez sadece bir mevsim dönümü değil, aynı zamanda umutların tazelendiği, dileklerin gökyüzüne yükseldiği bir gündür. Doğanın uyanışıyla birlikte insanların da yeni başlangıçlar yapması, kötülüklerden arınması simgelenir.
UNESCO tarafından koruma altına alınan bu kadim gelenek, Anadolu'nun dört bir yanında coşkuyla kutlanmaya devam ediyor. Hıdırellez, kültürümüzdeki çeşitliliği ve zenginliği yansıtan önemli bir miras olarak gelecek nesillere aktarılıyor.
