KEMAL ÇAĞLAYAN / ÖZEL HABER
Ağızlık yapım ustaları ‘ Teknoloji çıktı, ağızlık yapımcılığı da kaybolmaya yüz tuttu. Maharetli eller yerine şimdi makinelerden çıkan ağızlıklar vitrinleri süslemeye başladı. Ağızlık yapımcılığının kaybolmaması için yetkililer destek vermeli ‘dediler
Sivas’ın önemli el sanatlarından birisi olan ve babadan oğula ‘vasiyet ‘gibi geçen ağızlık yapımcılığı yok olma tehlikesi ile karşı karşıya
Tokat-Erzincan-Kars ve Ağrı yörelerinde yetişen ve ‘Germişek veya karamuk ‘ olarak bilinen ağaçların yeterli düzeyde gelmemesi, gelen ağaçlarında ağızlık yapımcılığında istenilen kalitede olmaması sanatı yok ediyor. Ağızlık yapımcılığı yapan usta sayısı her geçen gün azalırken, vitrinleri maharetli ellerden çıkan ağızlıklar yerine makinelerde yapılan ve normal ağaçlarla bezenen ağızlıklar süslüyor
BABADAN OĞULA ‘VASİYET’
Ağızlık yapımcılığının baba mesleği olduğunu dile getiren Mehmet Yazarlı , ağızlık yapımcılığı sanatı geçmiş yıllarda Sivas’ta babadan oğula ‘vasiyet ‘ olarak bilindiğini dile getirerek ‘Usta eller mesleklerinin devam etmesi için çocuklarına ‘ Bu meslek bana babamdan kaldı, bende sana bırakıyorum.Altın bileziğine sahip çık ve sende çocuklarına öğret ‘ dercesine vasiyette bulunuyorlardı.’dedi
Babası Abdullah Yazarlı’nın 82 yaşında vefat ettiğini ve mesleği kendisinin devraldığını dile getiren Mehmet Yazarlı ‘ Babama, babasından bu meslek miras kalmış.Babamda benimle birlikte kardeşlerime bu mirası bıraktı. Zor ve meşakkatli bir meslek ama, ata yadigarı olduğu için yapmak zorundayız. Mesleğimize saygımız var.Ağızlık yapımcılığı için kullandığımız alet 60 yıllık. Bizler bu aletlerde alın terimizi döküp aile bütçesine katkı sağlamaya çalışıyoruz. Para kazanmaktan daha da önemlisi baba mesleğini sürdürmek istiyoruz ama böyle giderse ağızlık yapımcılığı diye bir meslek kalmayacakBBende bu mesleği, ata yadigarını çocuklarıma bırakacağım’dedi
MAKİNELEŞTİK
Sivas’ın önemli el sanatlarından ağızlık yapımcılığının yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığını dile getiren Yazarlı ‘ Eskiden Sivas merkezde ağızlık yapımcılığı yapan dükkân sayısı 20’yi geçiyordu, şimdi 2 dükkan bile kalmadı. Makinelerde çıkan ağızlıkların üzerine ‘ Sivas hatırası ‘ diye yazıyorlar ve piyasaya sürüyorlar. Satılan bu ağızlıkların hiç birisi gerçek Sivas ağızlığı değil. Çünkü bir emek yok, siz makineyi programlıyorsunuz, Germişek ağacı yerine ‘kavak veya gürgen ‘ kullanıp piyasaya sürüyorsunuz. Bu tür satışlar veya pazarlamalar el sanatlarına rağbet yerine aksine yok olmasına etken oluyor.
YETKİLİLER EL ATMALI
Sivas’a özgü ağızlık yapımcılığının yeniden canlanması amacıyla yetkililerin yardımlarını beklediklerini de sözlerine ekleyen Yazıcı ‘Ata yadigarı ağızlık yapımcılığının yeniden canlanması ve gelecek kuşaklara ‘vasiyet yerine miras ‘ olarak bırakılması için yetkililerden destek bekliyoruz ‘dedi
NASIL YAPILIYOR
Çubukçuluk diye de tabir edilen ağızlık yapımcılığı Sivas’ın köklü el sanatlarından biridir. Kişisel kullanım yada satış için yapılan çubuklar günümüzde turistik bir değer kazanmıştır. Ağızlık yapımında yörede germişek yada karamuk denilen bir ağaç kullanılır. Germişek çubukları istenilen boyda kesilir, bunlar uzunluklarına göre 'Lüleli, topcık başlı, yanma başlı, ufak ağızlık, ufak lüleli ağızlık, arabalı ağızlık (birbirine geçmeli)' gibi çeşitli adlar alır. Tomruk makinesinde kabukları soyulan çubuklar tornaya bağlanır, keski yatay yada dikey tutularak desenin dış çizgileri (konturlu) çizilir. Sonra kalemle (ince uçlu işleme ve kakma gereci) desenler oluşturulur. Bu işleme 'nakış keskisi' denir. İşlemleri bitirilen ağızlık kezzaba batırılır. Ateşe tuttuktan sonra zımparalanır. Yeniden tornaya bağlanır ve matkapla ağız bölümü (sigara konulan yeri) açılır. Çakıyla yassılaştırılan bu bölümde kezzaba batırma, kızartma ve cilalama işlemlerinden geçirilir.
Süslemede uygulanan bir başka teknikte ekin saplarının üzerine ibrişim yada ipek sarılmasıdır. uzunlamasına kesilmiş ekin sapları süslemenin yapılacağı bölümlere yerleştirilir. Alt ve üstlerden renkli ibrişim (yada ipek) sarılarak süslemeler oluşturulur. Bu teknik çoğunlukla yazı yazmada uygulanır. İlde ilk ağızlığı Şeyh Aziz Baba'nın yaptığı söylenir.
AĞIZLIK YAPIMCILIĞININ TARİHİ
‘Ağızlıkçılık’ veya ‘Çubukçuluk’ ismiyle anılan el sanatının başlangıcı 1800’lü yıllara kadar iner. Sivas ağızlıklarının yapımında Tokat- Erzincan- Kars ve Ağrı yörelerinden temin edilen ‘Germişek ya da karamuk’ denilen ağaç cinsleri kullanılır. Germişek çubukları istenilen boyda kesilir, bunlar uzunluklarına göre ‘Lüleli, topcık başlı, yanma başlı, ufak lüleli ağızlık, arabalı ağızlık (birbirine geçmeli)’ gibi çeşitli adlar alır. Tomruk makinesinde kabukları sorulan çubuklar tornaya bağlanır, keski yatay yada dikey tutularak desenin dış çizgileri çizilir. Sonra kalemle (ince uçlu işleme ve kakma gereci) desenler oluşturulur. Bu işleme ‘nakış keskisi’ denir. İşlemleri bitirilen ağızlık kezzaba batırılır. Ateşe tuttuktan sonra zımparalanır. Yeniden tornaya bağlanır ve matkapla ağız bölümü (sigara konulan yeri) açılır. Çakıyla yassılaştıran bu bölüm de kezzaba batırma, kızartma ve cilalama işlemlerinden geçirilir. Son zamanlarda Sivas’taki ağızlıklar kalem, kalemlik, tığ sapı, şamdan ve minare maketi gibi hediyelik eşyalar da yapmaktadırlar. Üretilen ağızlık ve kalemin üzerine ince renkli ipeklerden yararlanılarak ‘Sivas Hatırası’ veya kişi adları yazılır
