Osmanlı Döneminde Sivas İdadisi (Lise) olarak kurulan, Cumhuriyete giden yolda Milli Mücadele’nin karargâhı olan tarihi Kongre Binası ile ilgili, Osmanlı arşivlerinden çok sayıda belge bulundu. Daha önce Kongre tutanaklarını kitap haline getiren Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, birçok detayın yer aldığı Sivas Kongresi yazışmalarını da kitap haline getirecek.
ERSAN ARSLAN / ÖZEL HABER
Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Cumhuriyetin temellerinin atıldığı 4 Eylül Sivas Kongresi’nin tutanaklarının ardından, kongre yazışmaları ile ilgili bir araştırma çalışması başlattı. Osmanlı arşivlerinde yapılan araştırmalarda, doktora yapan öğrenciler görev aldı, öğrencilere araştırmaları karşılığında burs verildi.
Araştırmalarda Sivas Kongresi yazışmalarının yanı sıra Cumhuriyet dönemi öncesindeki kentteki eğitim ve öğretime yönelik çeşitli bilgi ve belgelerine ulaşıldı. Ayrıca Sivas Lisesi (Sivas İdadisi) olarak Halil Rıfat Paşa döneminde yapılması talep edilen Sivas Lisesi’nin (Sivas İdadisi) yapım çalışmaları, inşaatında kullanılan malzemeler ve çalışan işçilere kadar birçok belge bulundu. Belgeler arasında bina planı ve ilk fotoğraflar da yer alıyor.
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, elde edilen belgeler içerisinde yıpranan evrakların tasnifi ve onarımı için çalışma yapıyor. Belgeler öncelikle Sivas Kongresi yazışmaları olmak üzere, kitap haline dönüştürülecek. Cumhuriyetten önce Sivas’taki eğitim öğretim hakkında oldukça detaylı bilgilerin yer aldığı yüzlerce belgenin derlenmesinin ise imkânlar ölçüsünde ilerleyen yıllarda değerlendirileceği öğrenildi.
‘KONGRE TUTANAKLARI İÇİN
6 YILLIK ARAŞTIRMA YAPILDI,
KONRE YAZIŞMALARINI İSE
BURSLU ÖĞRENCİLER ÇIKARDI’
İl Kültür ve Turizm Müdürü Kadir Pürlü, Sivas Kongresi Tutanakları ile ilgili çalışmaların 6 yıl önce başlatıldığını, yaklaşık 1 yıldır ise Sivas Kongresi yazışmaları ile ilgili çalışma yapıldığını söyledi.
Kongre tutanaklarının derlenip kitap haline getirilmesinin ardından Sivas Kongresi ile ilgili yazışmalarında tespit edilmesi için çalışma başlattıklarını belirten Pürlü, bunun için doktora yapan öğrencilere burs vererek, araştırma yaptırdıklarını söyledi.
Pürlü; ‘Sivas Kongresi’nin belgelerini takip ediyorduk biz. Elimizde fotokopiler vardı. Sivas Kongresi’nin tutanaklarını sağlıklı olarak bir tarihçi olan İsmail Hami Danişment tutmuş. Biz bunun izini sürüyorduk. Sivas Kongresi’nin orijinal belgeleri Cumhurbaşkanlığı makamında deniliyor ama ulaşılamıyordu. Nihayetinde İstanbul’da biz İsmail Hami Danişment’ten geçen Sivas Kongresi tutanaklarının bir kişide olduğunu duyduk. Bundan 6 sene önce. Kişi ile irtibat kurduk ve doğruladık. Yani kişinin elinde Sivas Kongresi tutanaklarının olduğunu öğrendik. İstanbul’daki tanıdıklarımızı devreye soktuk. O kişi ile irtibat kurdular. Daha sonra bu kişiye bu belgeleri Sivas Valiliği’ne satmasını istedik. Kişiye parasını verdik belgeler uçakla geldi müzeye teslim ettik. Bu Sivas Kongresi’nin tutanaklarıydı ama baktık ki bu yetersiz, aynı zamanda Sivas Kongresi’nin yazışmalarını da bulmak gerekiyordu. Yazışmalara yönelik de yaklaşık 1 yıl süren bir çalışma yaptık. Doktora yapan öğrencilere burs vermek suretiyle, ama bunu devletin kekesinden bir kuruş çıkmadı. Sivaslı iş adamları bize destek oldular, TSO’dan birkaç üyenin bize katkısı oldu. Biz bir yıl boyunca Osmanlı arşivindeki araştırmacılara Sivas ile ilgili ne bulursanız bulun verin karşılığında da biz size burs vereceğiz dedik ve bir sene süren çalışma sonucunda çok sayıda tarihi belgeye ulaştık. Atatürk’ün Erzurum’dan çıktığı günden başlamak üzere, Erzurum Kongresi’nin bir kısmı da dâhil, Sivas ile ilgili Milli Mücadele döneminde ne kadar yazışma var ise, İstanbul’dan Sivas’a yazılan, Valinin oraya yazdığı, kongrenin illere yazdığı, yazışmalar telgraflar, İstanbul Sadaret’ten gelen, Hariciye nazırlığından gelen yazışmalar bunları da topladık. Fransızca, İngilizce olanlar da var bu belgelerin içinde. Şimdi Sivas Kongresi’nin yazışmalarına ait bir belge toparladık’ dedi.
‘BELGELER MÜZEDE SERGİLENECEK
ZİYARETÇİLER BELGELERE
DİJİTAL ORTAMDA ULAŞABİLECEK’
Daha önceki çalışmalarda Sivas Kongresi tutanaklarını kitap haline getirdiklerini hatırlatan Pürlü, yeni belgeleri de kitap haline getirmeyi arzuladıklarını söyledi.
Pürlü, ayrıca bazı belgelerin restorasyon çalışmalarının ardından Milli Mücadele ve Sivas’ı yansıtan bir müzeye dönüşecek olan tarihi kongre binasında sergileneceğini belirtti.
Pürlü; ‘Sivas Kongresi’nin tutanaklarını kitap olarak yayınladık. Daha sonra bunu Sivas platformu bastı, 3. Baskı olarak Sivas Belediyesi bastı. 2. Safhada da Sivas Kongresi’nin yazışmalarına yönelik bütün belgeleri gün ışığan çıkarmak için tekrar bir kitap daha düşünüyoruz. Bu kitabımızda yeni bulduğumuz belgeler yer alacak. Önceliğimiz Sivas Kongresi’nin gün ışığına çıkması. İkincisi bu belgeleri Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi, Milli Mücadele ve Sivas’ı yansıtan yeni bir müze olacak. Restorasyon biter bitmez bu belgelerden kaç tanesini sergilemeye uygun görürler ise burada sergileyeceğiz. Ayrıca dijital olarak göstereceğiz. Araştırmacılar, ziyaretçiler dijital olarak bakabilecekler.’
ASLINA UYGUN OLARAK
DÜZENLENECEK…
Tarihi Kongre Binası’nın, elde edilen belgeler arasındaki bina planı sayesinde aslına uygun olarak düzenleneceğini belirten Pürlü, yaptıkları araştırmaların bu yönde de önemli bir katkısı olduğunu söyledi.
Pürlü; ‘Bu belgeleri binanın restorasyonunda zaten kullanıldı, çünkü çizimleri olduğu için orijinal bölümler korunuyor. Yani bazı yerler sonradan yapılmıştı, bulduğumuz bu belgelerin ışığında eski haline dönüştü. Bunun böyle bir faydası oldu’ dedi.
‘HALİL RIFAT PAŞA TALEP ETMİŞ’
İl Kültür ve Turizm Müdürü Kadir Pürlü, araştırmalarda Sivas Lisesi olarak inşa edilen tarihi Kongre Binası ile ilgili bütün bilgi ve belgelerin detaylı bir şekilde tutulduğunu gördüklerini söyledi.
Lise binasının yapımını Sivas Valisi Halil Rıfat Paşa’nın talep ettiğini, bu talep ile birlikte o dönemki Sivas ile ilgili İstanbul’a kapsamlı bir rapor gönderildiğini belirten Pürlü, binanın yapımı, yapıldığı arsanın temini, inşaatında çalışan işçiler gibi birçok detayın yer aldığı çok sayıda belge bulduklarını söyledi.
Pürlü, şu şekilde konuştu:
‘Sivas’a bir lise binası yaptırmanın gerekliliği Halil Rıfat Paşa zamanında gündeme geliyor. Halil Rıfat Paşa’nın zamanında İstanbul’a uzun bir rapor gönderiliyor. Sivas’taki nüfustan bahsediliyor, İmparatorluğun çeşitli yerlerine idadi binaları, lise binaları yapıldığından Sivas gibi önemli bir vilayette böyle bir lisenin, eski adıyla idadinin olması gerekliliğine dair çok uzun bir rapor yazılıp gönderilmiş. Daha sonraki valiler konuyu takip ediyor.
Eski Behram Paşa Vakfı’nın arsası orası. Oranın alınmasına dair yazışmalar, alınması, inşaatın yaklaşık maliyetinin çıkarılması, inşaatın yapılması, amelelere ödenen ücretlere kadar binanın bitiminde fotoğrafı çekilerek Sivas İdadi binası tamamlanmıştır diye İstanbul’a gönderiliyor. Onun da bütün belgeleri mevcut.
Takip eden yıllarda şu anlaşılıyor. Binanın içerisine su akıyor. Yani şuan ki çatı düzeni yok. İlk yapılışı gizli çatı… Ama Sivas’ta karın birikmesi, içeriye su vurması nedeniyle yeni bir çalışma yapılıyor. Bir de soba bacalarının olması için 1902 yılında yeniden bir restorasyon proje çiziliyor. Bacalar gösteriliyor, çatının akmaması için yeni bir tedbir düşünüyorlar, eski çatıyı uzatıp saçak ilave ediliyor. Böylece içeriye su almasını önlemiş oluyorlar. Eskiden su gizli çatıda kanallara akıyor aşağıdan gidiyor, yani binanın dışında hiçbir şekilde yağmur oluğu falan yok.
Savaş yıllarında burasının askeri hastane olarak değerlendirilmesi için talep de var. Kısacası, elimizde Kongre binası ve Sivas Kongresi’ne yönelik bine yakın belge var. Öğrenci ve öğretmenlerin listeleri, ders programları, teşekkür alanlar, ceza alanlar gibi burasının tarihine yönelik birçok belge var.
İlk defa, mimarı, binaya katkı verenler, rolövesini çizenler, inşaatında çalışanlar dâhil olmak üzere hepsi ortada. Bu belgelerin hepsini okutacağız, bu biraz vakit alacak ama hepsi ortaya çıkacak.’
OSMANLI DÖNEMİNDE
SİVAS’TAKİ EĞİTİM DURUMU…
İl Kültür ve Turizm Müdürü Kadir Pürlü, bu çalışmaları yaparken Osmanlı döneminde, yani Cumhuriyet öncesindeki Sivas ile ilgili eğitim öğretim durumuna ışık tutan çok sayıda ilçe, belde ve köyü de kapsayan belgelere ulaştıklarını söyledi.
Pürlü; ‘biz bunları araştırırken diğer ilçelerin mekteplerinin bilgileri de elimize geldi. Sivas’ın ilçelerinde ne kadar okul var, oralardaki talebelerin listesi, ders çizelgeleri, köylerdeki okullara kadar. O da ayrı bir zenginlik oldu. Sivas’ta ilk defa bir Numune Mektebi varmış Atatürk’ü ilk defa karşıladığımız yer, 27 Haziran günü, ona ait belgeler. Darül Muallimin Sivas’ta bir öğretmen okulu var, şimdiki Selçuk Anadolu Lisesi, ona ait bilgiler, eski Sübyan Mektepleri bunlar da ortaya çıkacak. Bu belgelere Cumhuriyetin ilanından önce Sivas’taki eğitim-öğretime yönelik belgeler diyebiliriz.
1884 yılında yapıldığını bildiğimiz Vilayet binasının yapım çalışmalarına 1882 yılında başlandığı belgelerden anlaşılıyor’ şeklinde konuştu.
VALİLİK BİNASININ PLANI BULUNDU…
Pürlü ayrıcı, araştırmalar sırasında Sivas Valilik Binası ile ilgili de belgelere ulaştıklarını söyledi. Belgelerde binanın yapımı, kullanılan malzemelere kadar birçok detay bilginin yer aldığını belirten Pürlü, sözlerini şu şekilde noktaladı:
‘Bir Fransız mimar tarafından yaklaşık maliyet tespit ediliyor. Ne kullanıldığı, ardıç, direk, tatlı kireç, ahşap, taş ne lazım ise hepsini yazmışlar. Binanın bu şekilde yaklaşık maliyeti ortaya çıkmış oluyor. Daha sonra da projesi, binanın kat planları, karşıdan ve yandan görünüşü yer alıyor. Evrak biraz yıpranmış vaziyette. Osmanlı Arşivi’nde geçmiş zamanlarda ıslanmış. Ancak sevindirici tarafı şu, dijital ortamda tamir etmek mümkün… Büyüttüğümüzde hepsi ortaya çıkıyor. İnşallah bundan hareketle bütün kat planlarını, nerede kim oturuyormuş onu da ortaya çıkaracağız temizlik işinden sonra inşallah. Binanın yine çok perişan durumdaki eski fotoğrafını da temin ettik.’
